Magna Carta

İngiltere Kralı John, 1214’te Fransa Kralı II. Philip ile girdiği bir savaşta yenilgiye uğradı. Ardından ülkesine dönüp, denizaşırı seferini desteklemeyen baronlardan ağır vergiler toplamaya çalıştı. Birikmiş başka rahatsızlıkları da olan baronlar isyan etti ve 1215 yazında Londra’yı ele geçirdiler. Londra’nın düşmesiyle birlikte, Kral John ile Baronlar arasında, Thames Nehri’nin kıyısındaki çayırlıkta Runnymede’de, Magna Carta diye anılan bir anlaşma yapıldı (15 Haziran 1215).

Bu belge ile kralın ilk kez yetkileri kısıtlanmış ve halka bazı hak ve özgürlükler tanımıştır. Günümüzdeki anayasal düzene ulaşana kadar yaşanılan tarihi sürecin en önemli basamaklarından birisidir. Aslen, Papa III. Innocent, Kral John ve baronları arasında, kralın yetkilerinin sınırlarını karara bağlamak amacıyla imzalanmıştır. Kralın bazı yetkilerinden feragat etmesini, kanunlara uygun davranmasını ve hukukun kralın arzu ve isteklerinden daha üstün olduğunu kabul etmesini zorunlu kılıyordu. Anlaşma, sadece Kral John’u değil tüm mirasçılarını da sonsuza dek bağlıyordu.

Magna Carta’nın ilk kısmı, İngiltere Kilisesi’nin “özgür olacağına ve haklarının azaltılmayacağına ve özgürlüklerinin zarar görmeyeceğine” dair teminatta bulunur.

Takip eden maddeler, kral ve asilzadeler arasındaki karşılıklı feodal ilişkiyi bir sisteme bağladı. Anlaşma, kimsenin adli bir süreç yaşanmaksızın hapse atılamayacağını teminat altına alır. Hiçbir feodal verginin, krallığın “genel rızası” olmaksızın yürürlüğe konamayacağına dair bir hüküm de vardır. Son madde ise, bir baronlar konseyini ve anlaşmayı kuvvetlendirmek üzere, krallığa karşı güç uygulama yetkisi verilen ruhban sınıfının oluşturulmasını sağladı.

Magna Carta, İngiltere’de özgürlüğün ve hukuk devletinin temeli ve anayasal monarşinin ilk tohumu olarak değerlendirilir. Ancak, çıkarılmasından sonraki yüzlerce yıl boyunca büyük oranda ihmal edilmiştir.

Magna Carta’nın önemi, 17. yüzyılda bir parlamento lideri olan Sir Edward Coke’un, Stuart krallarına karşı verdiği savaşta, anlaşmanın ilkelerini tekrar ve tekrar alıntılamasıyla yeniden gündeme geldi. Ve sonraları Amerika’daki sömürgelere bağımsızlık mücadelelerinde ilham kaynağı oldu.

Notlar:

1. Magna Carta Latince’de “Büyük Ferman” veya “Büyük Sözleşme” anlamına gelir.

2. 47 kopyası yapılan Manga Carta’nın sadece dört kopyası günümüze ulaşabilmiştir. İki kopyası British Museum’da, diğerler ise Lincoln ve Salisbury’deki katedral arşivlerinde bulunmaktadır.

3. İngiltere’nin Fransız ihtilalinden az etkilenmesinin nedeni olarak da düşünülür. Çünkü Avrupa’nın 19. yüzyılda halledebildiği problemlerin çoğu, Magna Carta ile İngiltere’de 13. yüzyılda hallolmuştur.