İlkel topluluk kimlere denir?

İlkel diye kimler nitelenir? İlkellerin başlıca özellikleri nelerdir?

Eskiden ilkeller için kullanılan haksız birtakım deyimler bugün artık kullanılmamaktadır. Antik Çağ’da, Yunanca’dan başka dil konuşanlara «Barbar» denilmekteydi. Bu deyim, Orta Çağ’da da kullanılmıştır. Orta Çağ’da, Batılılar, yerlileri başsız, yılan ayaklı, tek gözlü, ağızsız, taşlara ve şeytana tapan garip masal yaratıkları gibi kabul ediyorlardı. Zamanın bilim adamları da ilkellere karşı anlayış göstermemişler, yerlilerin hayvanlar dünyasında hangi yeri alacağı hakkında tartışmalara girişmişlerdir. Kilise de uzun süre ilkellerin insan olmadığı fikrini savunmuştur. Bu görüşler, Papa III. Paul’un, 1512 yılında Amerika yerlilerinin de Âdem’den geldiklerini resmen bildirmesine kadar sürüp gitmiştir.

«Barbar» deyimi zamanla yerini «vahşi» deyimine terk etmiş, bu deyimin çeşitlemeleri olarak «alçak vahşiler», «putlara tapan vahşiler» kullanılmaya başlanmıştır. Daha sonraları, Etnoloji’nin gelişmesiyle, ilkeller için «kültürsüzler», «kültür yoksulları» gibi deyimlerin kullanıldığını görüyoruz. Aslında bu deyimler, yukardakilere bakarak daha insaflıysa da, yerinde değildir. Çünkü yeryüzünde kültürsüz hiç bir halk, hiç bir topluluk yoktur. Ancak kültürün gelişme basamağı ve derecesi söz konusu edilebilir.

Yüksek kültürlerin dışında yaşayanlar için en çok kullanılan deyim, ilkel «Primitive» deyimidir. Bununla beraber, bu deyim de, yerini, bugün artık daha yumuşak ve doğru deyimlere bırakmakta, etnolojik literatürde «yazıyı bilmeyenler, yazıyı kullanmayanlar» ( Schriftlosenvölker), «doğal halklar» (Naturvölker, Naive pcuple, Native people) diye geçmektedir. Bu deyimlerin henüz ülkemizde yaygınlaşmamıştır.

Bir topluluğu ya da halkı ilkel olarak niteleyen başlıca özellikler şunlardır:

a) Doğaya sıkı sıkıya bağlılık,

b) Doğaya egemen olmak için kullanılan araç-gereçlerin ve tekniğin ilkelliği ve yetersizliği,

c) Yazının bilinmemesi,

d) Terbiye ve eğitimde geleneğin önemli rol oynaması,

e) Politik örgütlenmenin akrabalığa dayanması,

f) Kolektif düşünce tarzı.

Genel olarak, Kuzey ve Güney Amerika yerlilerine, Eskimolara, Afrika zencilerine, Okyanusya adalarında yaşayanlara, Kuzey Asya etnilerinin kimilerine ilkel diyoruz. 17. ve 18. yüzyılda Batılı ülkelerle ilişki kuran ilkellerin bir bölümü tekniğe ve modern yaşama biçimine ayak uyduramadıkları için ortadan yok olup gitmişlerdir (Örneğin Tasmanya adasında yaşayan yerliler gibi. Son Tasmanya’lı 1876 yılında ölmüştür).

İlkel diye nitelenen halkların ve toplulukların büyük bir bölümü ise bugün artık eski durumlarından uzaklaşarak uygarlığa ayak uydurmaya çalışmaktadırlar. Çok ilkel basamakta olan ve geleneksel hayatlarını hâlâ sürdürenlere örnek olarak Afrika’da yaşayan Pigmeleri, Buşmanları, Avusturalya yerlilerini, Filipinlerde yaşayan Aetaları, Malaka adasında yaşayan Semangları, Kuzey Kutbunun iç kısımlarındaki Eskimoları, Ateş topraklıları ve Güney Amerika yerlilerinden kimilerini gösterebiliriz.

Prof. Dr. Sedat Veyis Örnek